STADSPARK
ANTWERPEN
Stand van zaken
In maart 2020 werd een deel van de begroeiing van de rostpartij met grot ter hoogte van de Loosplaats eindelijk verwijderd waardoor de ingang van de grot weer zichtbaar werd. Omdat de begroeiing aan de zij- en bovenkant van de rotsformatie behouden bleef, is goed te zien hoe de wortels van de klimop het kunstwerk jarenlang hebben aangetast.
Rotsformatie met grot thv Loosplaats, maart 2020
Aantasting rotspartij door klimop, maart 2020
Binnenkant grot, maart 2020
Grot met waterbassin, maart 2020
Via de schuine zijde achteraan de rotspartij kan men makkelijk tot bovenop de grot lopen. Zo kon men vroeger langs het trapje tot bij de ingang van de grot komen zonder door de vijver te hoeven waden. Op die manier kon het slib worden verwijderd dat door de watertoevoer van de Schijn via de Herentalse Vaart in het waterbassin van de grot terechtkwam.
Het metselwerk van het tongewelf is orgineel. Het metselwerk achterin de grot is van latere datum toen de Herentalse Vaart werd gedempt en de connectie tussen de overwelfde vaart en de grot werd dichtgemetseld.
Rotspartij ontdaan van begroeiing, mei 2020 (waterpeil vijver 1,75 m TAW) © GA
In mei 2020 werd de resterende begroeiing aan de flanken van de grot weggenomen waardoor we voor het eerst in lange tijd deze kunstmatige rotsformatie in zijn geheel konden aanschouwen. De schade die het gevolg is van de jarenlange verwaarlozing van deze 'vergeten' grot had makkelijk vermeden kunnen worden. Door een gebrekkig groenbeheer kregen de wortels van heesters, klimop en een volwassen boom vrijspel om de rotsen op verschillende plaatsen los te wrikken. In die mate dat het onderliggende metselwerk zichtbaar werd.
Tegelijk wordt duidelijk dat Keilig in zijn ontwerp van deze rotspartij steeds een beperkte begroeiing had voorzien. De rotsformatie werd zo opgebouwd dat een bescheiden plantengroei tussen de bovenste rotsen het geheel een natuurlijk uitzicht moest geven. Na de restauratie van deze rotspartij zal er dus de nodige aandacht moeten worden besteed aan de keuze van een geschikt type van beplanting. Gelukkig beschikken we over een lijst van planten die Keilig bij de aanleg van het park heeft besteld en die een nuttige leidraad kunnen bieden bij het bepalen van die keuze.
In het kader van de aanleg van een stadswaternet besliste het stadsbestuur in juni 2020 om het voorstel van een spooraquaduct opnieuw te laten onderzoeken. De opdracht hiervoor werd in februari 2021 toegewezen aan studiebureau Witteveen+Bos.
Mocht deze haalbaarheidsstudie bevesitigen wat we met onze voorstudie hebben willen aantonen, dan is dit uiteraard goed nieuws voor de stadsvijver.
Bij de opmaak van een herwaarderingsplan voor het Stadspark zou men er dus goed aan doen om rekening te houden met deze nieuwe mogelijkheden inzake de watertoevoer. Het Erfgoedbeheerplan Stadspark van 2018 stelt immers dat:
Buiting, Erfgoedbeheerplan Stadspark Antwerpen, februari 2018
- Indien zich in de toekomst mogelijkheden voordoen die kunnen bijdragen aan het duurzaam verhogen van het waterpeil, deze mogelijkheden optimaal worden benut. (p.62)
- Indien herstel van het watersysteem in de toekomst aan de orde komt, wordt de overkluisde watergang onder de grot opnieuw deel gemaakt van het hydrologisch systeem. (p.69)
Misschien is het in deze context ook nuttig om stil te staan bij de recreatieve mogelijkheden van een grote vijver. Mogelijk behoort een aanlegsteiger met huurbootjes wel tot de mogelijkheden.
Scuba diving in Central Park NYC, mei 1991© Neal Boenzi, New York Times
Roeien op de stadsvijver, postkaart © Felixarchief
Op 18 februari 2022 werd de haalbaarheidsstudie van Witteveen+Bos goedgekeurd door het college van burgemeester en schepenen. In een persbericht van de stad Antwerpen lezen we het volgende:
Met deze studie werd de haalbaarheid van ons voorstel, om water vanuit Antwerpen-Noord naar het stadscentrum te leiden, definitief aangetoond. Het water kan via de spoorweg naar de stadsvijver worden geleid, waar een herstel van de oude connectie met de ruien, de mogelijkheid biedt om een tweede waternet te voeden voor diverse types van watergebruik.
(https://atv.be/nieuws/antwerpen-pakt-verdroging-van-de-stad-aan-134506)
Circulair waternet Antwerpen © stad Antwerpen
In november 2022 besliste de Vlaamse regering met het subsidieprogramma ‘Proeftuinen Droogte’, de aanleg van dit Antwerpse project via de Blue Deal te subsidiëren als een van de elf proeftuinen. Het budget voor de studie en de uitvoering van de eerste fase van de aanleg van dit circulaire waternet bedraagt 1,8 miljoen euro. Daarvan wordt de helft gesubsidieerd door Vlaanderen.
In deze eerste fase wordt een leiding aangelegd die water van de Schijn naar het toekomstige Spoorpark aan de Zurenborgwijk brengt. Ook wordt er een zijtak aangelegd vanaf het pompsysteem van het Centraal Station waardoor regenwater van het station naar de nabijgelegen Antwerpse Zoo kan worden geleid. De aanleg van de eerste fase gaat van start in 2024.
In een tweede fase wordt het water via de spoorzate en de overwelfde Herentalse Vaart op de Plantin en Moretuslei, naar de grot van de stadsvijver geleid. Zo kan de grot voor het eerst in bijna 100 jaar zijn oude rol als monding van de Schijn in de stadsvijver weer opnemen.
De derde fase zorgt tenslotte voor een herstel van de connectie tussen de vijver en de ruien, waardoor het tweede waternet van de stad ook bij periodes van langdurige droogte verzekerd is van een voldoende grote watertoevoer en er geen drinkwater verspild hoeft te worden aan het sproeien van bomen en plantsoenen of het voeden van fonteinen.
(https://www.antwerpenmorgen.be/nl/projecten/stadswaterleiding/over)
Plan van de stad Antwerpen voor de aanleg van circulaire waterleidingen. © stad Antwerpen
In mei 2023 draaiden schepen voor Openbaar Domein Erica Caluwaerts (Open VLD) en schepen voor Leefmilieu Tom Meeuws (Vooruit) de kraan open die grondwater vanuit het Bell-gebouw naar de stadsvijver leidt, de zogenoemde circulaire waterleiding den Bell of CWL den Bell. Naast de voeding van de vijver met hemelwater is de stadsvijver hierdoor verzekerd van een dagelijks debiet van 170 m³.
Tevens werd bekendgemaakt dat naast de aanleg van CWL Schijn, onderzocht zal worden hoe ook andere circulaire waterleidingen de vijvers van de Mastvest, het Nachtegalenpark, Park Den Brandt en het Middelheimpark kunnen bevoorraden. Andere mogelijke leidingen zijn Zilverbeek en Groene Vesten.
(https://www.gva.be/cnt/dmf20230525_94029317/ 170.000-liter-grondwater-per-dag-stroomt-van-Den-Bell-in-vijver-van-Stadspark)