STADSPARK
ANTWERPEN
Herwaarderingsplan
In februari 2020 wordt in de nieuwsbrief van de Antwerpse Stadsbouwmeester een oproep gedaan door het districts- en stadsbestuur om op zoek te gaan naar een ontwerpteam dat kan starten met de opmaak van een herwaarderingsplan voor het Stadspark. In juni worden een aantal teams geselecteerd en uitgenodigd voor deelname aan de ontwerpwedstrijd. Verschillende zones in het Stadspark dienen gefaseerd aangepakt te worden.
(zie: https://www.antwerpenmorgen.be/projecten/stadspark/over en https://ebesluit.antwerpen.be/publication/20.0430.4928.2188/detail)
Nieuwsbrief Stadsbouwmeester © Stad Antwerpen
Ontwerpopgaven uit het erfgoedbeheerplan die thans worden uitgewerkt in het herwaarderingsplan © Stad Antwerpen
In november 2020 komt het ontwerpteam OMGEVING, HydroScan en Yellow Window als winnaar uit de bus. Hun ontwerpvoorstel heeft drie uitgangspunten:
* de historiek als narratief voor ruimtelijke kwaliteit;
* een divers park voor diverse gebruikers;
* een klimaatpark in het hart van de stad
Volgens de jury getuigt het ontwerpvoorstel van een sterke visie en een consequent verhaal waarbij respect is voor de historiek terwijl tegelijk antwoorden worden gegeven op de actuele noden in een hedendaags voorstel. Ook looft de jury de voorgestelde aanpak voor stapsgewijze opwaardering van het park:
“Het team presenteert een historisch Stadspark met ruimte voor heden en toekomst. Het vertrekt vanuit een herstel van de basisstructuur volgens het originele plan van Keilig en zet vervolgens in op het opwaarderen van strategische zones. Het verhaal wordt opgehangen aan drie strategieën die in het ontwerpvoorstel consequent worden doorgetrokken.”
Of er met het herstel van de basisstructuur volgens het originele plan van Keilig ook wordt bedoeld dat een van de belangrijkste bestanddelen van het park, de stadsvijver, in zijn oorspronkelijke glorie zal worden hersteld, zal nog moeten blijken.
Krijgt het park met andere woorden een 'facelift', waarbij de bestaande situatie met een beperkt waterpeil min of meer wordt behouden? Of wordt de lat hoger gelegd, waardoor het eiland als broedplaats voor de watervogels wordt hersteld, de oeverbeplanting weer langs de historische waterlijn komt te staan en de grot, die door Keilig ooit als ijkpunt voor het waterpeil van de vijver aan de oever werd geplaatst, terug wordt hersteld als 'monding' van de Schijn?
Postkaart Stadspark met vijverzicht ter hoogte van het eiland © GA
In navolging van het dialoogmoment met de buurt in februari 2020, organiseerden de stad en het district in december een dialoogmoment waarop het ontwerpteam zijn eerste plannen voorstelde. Op basis van deze voorstelling werd duidelijk dat de restauratie van het oorspronkelijke waterpeil van de stadsvijver voorlopig niet wordt nagestreefd. Net zoals de parkrand ooit werd opgeofferd aan het oprukkende verkeer, lijkt een groot deel van het orginele wateroppervlak van de vijver vandaag te worden prijsgegeven aan bijkomende functies zoals een ligweide, een ponton en een ecologische oever. De grot zou boven het wateroppervlak blijven liggen en ook een herstel van het miniatuureiland blijkt onmogelijk. Zo zal er rond het eiland eerder sprake zijn van een moerassige zone die amper te onderscheiden is van de oever.
Stadsvijver met donkerblauwe delen als aanduiding van de historische vijvergrootte 2020 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Impressie herwaardering Stadspark 2020 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Hoewel er over het definitieve vijverontwerp nog geen beslissing werd genomen, lijkt het er voorlopig op dat, ofschoon de aandacht die het verwaarloosde park vandaag krijgt, de restauratie van de stadsvijver veronachtzaamd wordt. Hopelijk worden deze plannen nog bijgestuurd en hoeven we voor een echt herstel van dit beschermd monument niet te wachten op een volgend herwaarderingsplan met meer ambitie ter zake.
Planning uitvoering herwaarderingwerken Stadspark, 2020 © District Antwerpen
In juni 2021 werd de conceptstudie voor de herwaardering van het Stadspark voorgesteld. Er werd een ontwerp gemaakt aan de hand van vijf thema's: groenstructuur, circulatie en ontsluiting, hydrologie en stadsvijver, gebruik en evenementen, meubilair en constructies.
Opvallend in deze studie is het voorstel tot restauratie van de oude verbinding tussen de Louiza-Marialei en het Stadspark. Zo wordt de hoofdingang van het park in ere hersteld en wordt in een beweging een nieuwe evenementenzone gecreëerd. Ook het voorstel tot herwaardering van de Quinten Matsijslei als parkboulevard zou een belangrijke stap betekenen naar een herstel van het orginele parkconcept.
Impressie herwaardering zone Oorlogsmonument Stadspark, 2021 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Impressie herwaardering ingang Louiza-Marialei Stadspark, 2021 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Impressie stadsvijver, 2021 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Wat het luik hydrologie in de conceptstudie betreft, lezen we dat er nog steeds sprake is van de aanleg van bentoniet- of kleimatten in de stadsvijver. Onbegrijpelijk, aangezien we in de rest van de stad streven naar een maximale ontharding van de bodem om waterinfiltratie mogelijk te maken.
Ook ligt het historisch waterpeil volgens de conceptstudie op 4,50 m TAW. Deze foutieve inschatting zou het gevolg zijn van een verkeerde interpretatie van een oude foto van de stadsvijver waarop een uitzonderlijk hoog waterpeil was te zien ter hoogte van de brug. Mede daardoor wordt een herstel van het historisch waterpeil van de vijver nog steeds als onhaalbaar beschouwd. Bovendien zorgt het te lage streefpeil ervoor dat de bestaande instroomconstructie met de grot in de huidige vorm niet meer gebruikt kan worden.
Voorlopig kiest schepen voor Openbaar Domein Claude Marinower er evenwel voor om het waterpeil van de vijver, na aansluiting van een watertoevoer vanuit het Bell-gebouw, een jaar lang te monitoren: "Zo kunnen we evalueren, studeren en gefundeerd bepalen of er eventueel bijkomende maatregelen nodig zijn om het waterpeil voldoende hoog te houden.”
Wat er precies wordt bedoeld met 'voldoende hoog' is nog niet duidelijk. Op de afbeelding hieronder zie je de grot als 'monding' van de Schijn en ijkpunt voor het waterpeil van de stadsvijver. Een meting die we lieten uitvoeren naar de hoogte van het waterbassin in de grot maakte duidelijk dat het historisch waterpeil op circa 3,90 m TAW moet hebben gelegen. (zie: vijver)
Postkaart met vijverzicht en grot ter hoogte van de Loosplaats © GA
In het verslag van het Stadspark Atelier van november 2021 lezen we dat het streefpeil voor de waterspiegel van de stadsvijver wordt bijgesteld naar 3,50 m TAW. Dat is al heel wat beter dan de 2,70 m TAW die op basis van de Arcadisstudie uit 2019 als haalbaar werd beschouwd.
Deze bijstelling van het streefpeil is onder meer een gevolg van de gunstige evolutie van het waterpeil van de vijver. Sinds de stopzetting van enkele bemalingen in de omgeving van het park en de aansluiting van de bemaling van de Argenta-werf op de vijver is het waterpeil weer beginnen stijgen. Daarnaast is er het vooruitzicht van een permanente watertoevoer vanuit het Bell-gebouw en de aankondiging van een additionele watertoevoer vanuit Antwerpen-Noord. Dit alles zorgt ervoor dat de vijver op termijn verzekerd is van een voldoende groot debiet waardoor ook in periodes van langdurige droogte, het beoogde waterpeil bereikt en gehandhaafd kan worden.
In maart 2023 stelde het ontwerpteam OMGEVING, HydroScan en Yellow Window hun definitief ontwerp voor ter herwaardering van het Stadspark. Hierin werden de vijf thema's die werden voorgesteld in de conceptstudie verder uitgewerkt tot een definitief plan.
Wat de hydrologie van de stadsvijver betreft, werden op basis van de nieuwe inzichten enkele belangrijke aanpassingen doorgevoerd.
Zo wordt de artificiële afdichting van de vijverbodem met bentonietmatten definitief opgegeven en wordt de waterspiegel rondom het eiland hersteld.
Daarnaast zal de vijver weer deel gaan uitmaken van het Antwerpse watersysteem. Zo kan op termijn ook de watertoevoer vanuit Antwerpen-Noord via de vijver naar de ruien doorstromen waar hij als voeding kan dienen voor een tweede waternet. Deze doorstroming heeft tevens een gunstig effect op de waterkwaliteit van de vijver. (zie: vijver)
Verder wordt er gekozen om het waterpeil langzaamaan te laten stijgen tot 3,50 m TAW, waardoor het wortelstelsel van de bomen de tijd krijgt om zich aan te passen aan het hogere waterpeil.
De regelbare overloop wordt vastgezet op 4,00 m TAW. Daardoor behoudt de vijver een buffercapaciteit en is de wijk rondom het Stadspark minder kwetsbaar bij extreme regenval.
Omdat een volledig herstel van het historisch waterpeil niet langer wordt nagestreefd, zal het uiteindelijke waterpeil dus ongeveer 40 cm lager liggen dan het oorspronkelijke niveau van 3,90 m TAW.
Dit zal vooral zichtbaar worden aan de grot waar de hellingsgraad van de oever ervoor zorgt dat ondanks het beperkt hoogteverschil, er toch een afstand van enkele meters overbrugd zal moeten worden om de grot weer te laten aansluiten bij de oever. De foto's hieronder tonen hoe een hoogteverschil van 15 cm de vijver ongeveer een meter breder maakt.
Herwaarderingsplan Stadspark 2023 © Omgeving
Stadsvijver 02/05/2023: 2.69 m TAW
Stadsvijver 02/05/2023: De rand van de oeverbeschoeiing ligt bij 2.69 m TAW , 15 cm onder het wateroppervlak en ongeveer 1 meter van de oever.
Grotconstructie met aanduiding waterlijn bij 3,50 m TAW 2023 © GA
Op een doorsnede van de rotsconstructie in het herwaarderingsplan lijkt het alsof deze afstand overbrugd kan worden door een eerder beperkte toevoeging van rotsen aan de onderzijde van het kunstwerk. Maar in werkelijkheid is de afstand tussen voorzijde van de grot en de toekomstige waterlijn meer dan vier meter. Dit terwijl de grotconstructie slechts 2,5 m hoog is.
Keiligs ontwerptekeningen van andere rotspartijen tonen aan hoeveel aandacht hij besteedde aan de keuze en de plaatsing van de rotsen. (zie: Keiligpark) Het spreekt voor zich dat aanpassingen aan dit kunstwerk daarom met de meeste zorg dienen te gebeuren. We kijken dan ook met belangstelling uit naar de eerste ontwerptekeningen.
Schematische voorstelling aangepaste instroomconstructie grot Stadspark © Omgeving
Voor een overzicht van de geplande werkzaamheden in het Stadspark, zie:
www.antwerpenmorgen.be › projecten › stadspark
Voor een link naar het voorontwerp, de conceptnota en het definief ontwerp van Omgeving, https://www.antwerpenmorgen.be/nl/projecten/stadspark/media