STADSPARK
ANTWERPEN
Herwaarderingsplan
In februari 2020 wordt in de nieuwsbrief van de Antwerpse Stadsbouwmeester een oproep gedaan door het districts- en stadsbestuur om op zoek te gaan naar een ontwerpteam dat kan starten met de opmaak van een herwaarderingsplan voor het Stadspark. In juni worden een aantal teams geselecteerd en uitgenodigd voor deelname aan de ontwerpwedstrijd. Verschillende zones in het Stadspark dienen gefaseerd aangepakt te worden.
(zie: https://www.antwerpenmorgen.be/projecten/stadspark/over en https://ebesluit.antwerpen.be/publication/20.0430.4928.2188/detail)
Nieuwsbrief Stadsbouwmeester © Stad Antwerpen
Ontwerpopgaven uit het erfgoedbeheerplan die thans worden uitgewerkt in het herwaarderingsplan © Stad Antwerpen
In november 2020 komt het ontwerpteam OMGEVING + HydroScan + Yellow Window als winnaar uit de bus. Hun ontwerpvoorstel heeft drie uitgangspunten:
* de historiek als narratief voor ruimtelijke kwaliteit;
* een divers park voor diverse gebruikers;
* een klimaatpark in het hart van de stad
Volgens de jury getuigt het ontwerpvoorstel van een sterke visie. Ze looft ook de voorgestelde aanpak voor stapsgewijze opwaardering van het park: “Het team presenteert een historisch Stadspark met ruimte voor heden en toekomst. Het vertrekt vanuit een herstel van de basisstructuur volgens het originele plan van Keilig en zet vervolgens in op het opwaarderen van strategische zones. Het verhaal wordt opgehangen aan drie strategieën die in het ontwerpvoorstel consequent worden doorgetrokken.” De jury waardeert dit consequente verhaal waarbij respect is voor de historiek terwijl tegelijk antwoorden worden gegeven op de actuele noden in een hedendaags voorstel.
A. Oorspronkelijke vijverconcept van Keilig (zie: park in aanleg)
B. Situatie met beperkt waterpeil en misvormde serpentinevijver © Studio Praesepe
Of er met het herstel van de basisstructuur volgens het originele plan van Keilig ook wordt bedoeld dat een van de belangrijkste bestanddelen van het park, de stadsvijver, in zijn oorspronkelijke glorie zal worden hersteld, zal nog moeten blijken.
Krijgt het park met andere woorden een 'facelift', waarbij de bestaande situatie met een beperkt waterpeil min of meer wordt behouden? Of wordt de lat hoger gelegd, waardoor het eiland als broedplaats voor de watervogels wordt hersteld, de oeverbeplanting weer langs de historische waterlijn komt te staan en de grot, die door Keilig ooit als ijkpunt voor het waterpeil van de vijver aan de oever werd geplaatst, terug wordt hersteld als 'monding' van de Schijn?
Postkaart met vijverzicht ter hoogte van eiland © Studio Praesepe
In navolging van het dialoogmoment met de buurt in februari 2020, organiseerden de stad en het district in december een digitaal dialoogmoment waarop het ontwerpteam zijn plannen voorstelde. Op basis van deze voorstelling werd duidelijk dat de restauratie van het oorspronkelijke waterpeil van de stadsvijver, hoewel uitdrukkelijk als doelstelling geformuleerd in het Erfgoedbeheerplan, voorlopig niet wordt nagestreefd. Net zoals de parkrand ooit werd opgeofferd aan het oprukkende verkeer, lijkt een groot deel van het orginele wateroppervlak van de serpentinevijver vandaag definitief te worden opgeofferd aan bijkomende functies als een ligweide, zonneterras en ecologische oever. De grot zou zo boven het wateroppervlak blijven liggen en ook een volwaardige restauratie van het miniatuureiland wordt hierdoor onmogelijk. Rond het eiland zal er dus eerder sprake zijn van een moerassige zone die amper te onderscheiden is van de oever.
Stadsvijver met donker blauwe delen als aanduiding van het historische wateroppervlak dat opgeofferd wordt aan ligweide, ecologische oever en zuiverend rietveld, 2020 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Impressie herwaardering Stadspark 2020 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Hoewel er over het definitieve vijverontwerp nog geen beslissing werd genomen, lijkt het er voorlopig op dat, ofschoon de aandacht die het verwaarloosde park vandaag krijgt, de restauratie van de stadsvijver veronachtzaamd wordt. Hopelijk worden deze plannen nog bijgestuurd en hoeven we voor een echt herstel van dit beschermd monument niet te wachten op een volgend herwaarderingsplan met meer ambitie ter zake.
Planning uitvoering herwaarderingwerken Stadspark, 2020 © District Antwerpen
In het kader van het klimaatbeleid besliste het Antwerpse stadsbestuur in juni 2020 om de mogelijkheid te onderzoeken van een watertoevoer die vanuit Antwerpen-Noord naar de binnenstad leidt. Via een spooraquaduct, een persleiding die deels via het hoger gelegen spoor loopt, zou er op korte termijn voldoende water (Schijn/effluent), via de stadsvijver naar het stadscentrum kunnen worden geleid. Daardoor zou ook voor het eerst in bijna 100 jaar het oorspronkelijke waterpeil van de vijver weer bereikt en gehandhaafd kunnen worden.
Dit betekent naast een bijna verdubbeling van het watervolume van de stadsvijver ten opzichte van een 'normaal' grondwaterpeil, ook de mogelijkheid van het herstel van de aloude hydrologische functie van de vijver. Zo zou zelfs in periodes van extreme droogte, het historische waterpeil behouden blijven. Door de vijver weer op te nemen als schakel in het Antwerpse watersysteem en zou hij als voeding dienen van een tweede waternet voor diverse types van watergebruik in de Antwerpse binnenstad.
Een herwaarderingsplan dat geen rekening houdt met deze toekomstige mogelijkheden inzake de watertoevoer naar de stadsvijver, zal al snel achterhaald blijken.
Impressie herwaardering zone Oorlogsmonument Stadspark, 2021 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Impressie herwaardering ingang Louiza-Marialei Stadspark, 2021 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
In juni 2021 werd de conceptstudie voor de herwaardering van het Stadspark voorgesteld. Een concept werd uitgewerkt aan de hand van vijf thema's: groenstructuur, circulatie en ontsluiting, hydrologie en Stadsparkvijver, gebruik en evenementen, meubilair en constructies.
Opvallend in het ontwerp is de restauratie van de oude verbinding tussen de Louiza-Marialei en het Stadspark. Zo wordt de hoofdingang van het park in ere hersteld en wordt in een beweging een nieuwe evenementenzone gecreëerd. Ook de geplande opwaardering van de Quinten Matsijslei als parkboulevard zorgt voor een gedeeltelijk herstel van het orginele parkconcept.
Impressie stadsvijver, 2021 © OMGEVING + HydroScan + Yellow Window
Wat het luik hydrologie in de conceptstudie betreft, lezen we dat er nog steeds sprake is van de aanleg van bentoniet- of kleimatten in de stadsvijver. Onbegrijpelijk, aangezien we in de rest van de stad streven naar een maximale ontharding van de bodem om waterinfiltratie mogelijk te maken.
Ook ligt het historisch waterpeil volgens deze studie op 4,50 m TAW. Deze foutieve inschatting van het oorspronkelijke waterpeil zou het gevolg zijn van een verkeerde interpretatie van een oude foto van de stadsvijver, waarop een uitzonderlijk hoog waterpeil ter hoogte van de brug was te zien. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de verdere conclusies mbt de hydrologie van de vijver. Zo wordt een herstel van het historisch waterpeil in de conceptstudie onmogelijk geacht en is er zelfs sprake van een nieuwe grotconstructie.
Voorlopig kiest schepen voor Openbaar Domein Claude Marinower er evenwel voor om het waterpeil van de vijver, na aansluiting van een watertoevoer vanuit het Bell-gebouw, een jaar lang te monitoren: "Zo kunnen we evalueren, studeren en gefundeerd bepalen of er eventueel bijkomende maatregelen nodig zijn om het waterpeil voldoende hoog te houden.”
Wat er precies wordt bedoeld met 'voldoende hoog' is nog niet duidelijk. Op de afbeelding hieronder zie je de grot als 'monding' van de Schijn in de stadsvijver en ijkpunt voor het historisch waterpeil (circa 3,90 m TAW).
Postkaart met vijverzicht en grot ter hoogte van de Loosplaats © Studio Praesepe
In het verslag van het Stadspark Atelier van november 2021 lezen we dat het streefpeil voor de waterspiegel van de stadsvijver werd bijgesteld tot 3,50 m TAW. Dat is al heel wat beter dan wat in de studie van Arcadis uit 2019 als haalbaar werd beschouwd.
Ondertussen heeft een studie van Witteveen+Bos uit februari 2022 aangetoond dat het mogelijk is om de stadsvijver te voeden met water vanuit Antwerpen-Noord. Hopelijk worden op basis van deze recente inzichten de nodige aanpassingen gedaan waardoor we eindelijk tot een volledige restauratie van het oorspronkelijke waterpeil kunnen komen. (zie: stand van zaken)
Een pagina op de website van de stad Anwerpen biedt een overzicht van de geplande werkzaamheden in het Stadspark: