bronnen | Stadspark

Watervolumes Antwerpen-Noord

Aan de Antwerpse Ring (R1), ter hoogte van het Sportpaleis, worden jaarlijks miljarden liters zoet water naar de Schelde gepompt. Zowel het rivierwater van de Schijn, als het gezuiverde rioolwater of effluent van Aquafin, als het grond- en hemelwater van de Antwerpse Ring, worden hier, via het Albertkanaal en de havendokken, onbenut weggepompt richting Schelde.

Omdat de Schelde een getijdenrivier is, is het water in de dokken en het Albertkanaal brak. Alvorens al dit zoet water weg te pompen, zouden we er dus een deel van kunnen gebruiken om parken te voeden of fonteinen van water te voorzien. Want zelfs tijdens hete zomermaanden, wanneer de Antwerpse fonteinen worden dichtgedraaid om de verspilling van drinkwater tegen te gaan, en bomen in de binnenstad sterven van de droogte, laten we in Antwerpen-Noord dagelijks miljoenen liters water wegvloeien naar de Schelde.

Pompstation Schijn, naast de Antwerpse Ring ter hoogte van het Sportpaleis © Zwarts & Jansma Architecten

Schijn

De Schijn is een zijrivier uit het stroomgebied van de Schelde. Ze ontspringt nabij de abdij van Westmalle en stroomt via Zoersel, Halle, Oelegem, Schilde, Wijnegem, Wommelgem, Deurne en Borgerhout naar het pompstation Schijn, gelegen aan de Antwerpse Ring ter hoogte van het Sportpaleis.

Vroeger stroomde de Schijn vanuit Wommelgem via de Herentalse Vaart naar de stadsvijver. Van daaruit stroomde het rivierwater via het Blauwtorenplein, de ruien en de Brouwersvliet verder door naar de Schelde. In 1931 werd de Hertentalse Vaart gedempt en omgevormd tot de Plantin en Moretuslei, waardoor de link tussen de stadsvijver en de Schijn werd doorgeknipt.

(www.gva.be › cnt › dmf20180328_03434492)

De Schijnvallei: met de Schelde, de Grote Schijn en het Albertkanaal

0de02b34-a8f1-4470-b2b0-521c3e7ced41.jpe

Groot Schijn © Gemeente Schilde

Schermafdruk%202020-01-24%2011.45_edited

Bovenaanzicht pompstation Schijn naast Antwerpse Ring © Lantis

Door de link tussen de Schijn en de stadsvijver te herstellen met een spooraquaduct kunnen we een deel van dit rivierwater gebruiken om de vijver te voeden. Want zelfs tijdens een hete zomer wordt aan pompstation Schijn dagelijks meer dan 50.000 m³ of 50 miljoen liter water zomaar weggepompt richting Schelde. Zo was de waterafvoer op 31 juli 2018: 0,6 m³/sec:

dagdebiet pompstation Schijn 31/07/2018

0,6 m³ per seconde = 600 liter/s
600 l. x 60 seconden = 36.000 liter/m
36.000 l. x 60 minuten = 2.160.000 liter/u

2.160.000 l. x 24uur = 51.840.000 liter/d

51.840.000l x 365 dagen = 18.921.600.000 liter/j

Het laatste cijfer, een jaarlijks debiet van circa 19 miljard liter, is uiteraard niet correct omdat we dan het debiet van een hete zomerdag gelijkstellen met de andere dagen van het jaar. Het werkelijke debiet dat jaarlijks aan het pompstation wordt weggepompt, ligt vele malen hoger. Hoewel er geen exacte cijfers bekend zijn, ligt het gemiddelde debiet (minimaal) rond de 129.600 m³ per dag of 1,5 m³/sec.

Een normale afvoer ligt ergens tussen de 1 à 2 m³/sec. Bij periodes van regenval kan het debiet stijgen tot boven de 5 m³/sec. In extreme omstandigheden zelfs tot 10 m³/sec. De maximale capaciteit van de pompinstallatie bedraagt 14 m³/sec.

Zelfs bij een uitzonderlijk minimaal debiet van 0,1 m³/sec wordt er dagelijks nog 8600 m³ weggepompt naar de Schelde. Minder dan de helft van dit debiet zou volstaan om tot een herstel van het historisch waterpeil van de stadsvijver te komen.

RWZI

De rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) aan de Noordersingel in Deurne, gelegen ter hoogte van pompstation Schijn aan de binnenzijde van de R1, pompt dagelijks grote hoeveelheden bruikbaar water weg richting Lobroekdok. Alvorens dit rioolwater mag worden geloosd, dient het eerst te worden gezuiverd. Dit gezuiverde afvalwater of effluent kan volgens Aquafin vandaag reeds, zonder bijkomende zuivering dus, gebruikt worden voor landbouwirrigatie of het aanvullen van de grondwatertafel.

RWZI Deurne, tussen de Noordersingel en Antwerpse Ring © Aquafin

Onafhankelijk van het debiet van de Schijn is er naast het pompstation dus een tweede bron die garant staat voor een continu debiet richting stadsvijver. Bij extreme droogte, wanneer het debiet van de Schijn eerder laag is, zou het effluent van het RWZI dus als bron voor een tijdelijke watertoevoer naar de stadsvijver kunnen dienen. Het lozingsdebiet van het RWZI bedraagt gemiddeld circa 63 miljoen liter per dag of 63.000m³ (23 mio m³/j) en blijft ongewijzigd in de toekomst. Hergebruik van effluent water past ook in de visie van de ontwikkeling van een circulair waternet .

dagdebiet effluent RWZI Deurne (m³/dag)

gemiddeld: 63.775

maximum: 261.408

minimum: 28.384

Hemel- en grondwater

Een laatste bruikbare bron, goed voor 4 mio m³/j of 11.000m³/d, is het grond- en hemelwater van de Antwerpse Ring, dat vanuit pompstation Stenenbrug wordt weggepompt naar het Lobroekdok. Van hieruit stroomt het water weg via een kanaal op de IJzerlaan naar het Asiadok.

Mogelijk zal de continue toevoer van hemelwater en effluent er op termijn voor zorgen dat de ziltegraad van het water in het Lobroekdok veel lager zal liggen dan in de andere havendokken. Door de heraanleg van de Ring zal het Lobroekdok in de toekomst immers gescheiden worden van het Albertkanaal. Of het water van het Lobroekdok op termijn ook geschikt is voor irrigatie valt moeilijk in te schatten. Wel staat vast dat het water van het Ringpark op termijn opengesteld zal worden voor recreatief gebruik. Met het oog hierop werd in 2017 reeds gestart met de sanering van het Lobroekdok. (www.antwerpenmorgen.be › projecten › dgv-ringpark-lobroekdok)

Schermafdruk%25202020-01-13%252017_edite

Pompstation Stenenbrug tussen Noordersingel en R1, 2018 © GA

caac7f56-af66-11e6-b64a-880d8b96e14c_web

Slachthuissite met heraangelegde Lobroekdok en kanaal Ijzerlaan © Palmbout Urban Landscapes, De Smet Vermeulen architecten en Feddes/Olthof Landschapsarchitecten

De diverse bronnen in Antwerpen-Noord zorgen samen dus voor een vrijwel onuitputtelijke waterbron van gemiddeld 204.000 m³/d. Dit komt overeen met het volume van circa negentig Olympische Zwembaden Wezenberg. Mits de aanleg van een spooraquaduct kan een fractie van dit volume afgeleid worden naar de stadsvijver. Daarmee is ook de continuïteit van het debiet verzekerd.

Waterkwaliteit

Schijn

Door de vele lozingen van afvalwater van de industrie langs het Albertkanaal was de Schijn tot in de jaren '90 nog een stinkende rivier. Maar dankzij jarenlange inspanningen is de rivier vandaag opnieuw springlevend. Bij een laatste onderzoek naar de vissoorten in de rivier vond men karpers, brasems, giebels, snoek, zeelten, roofbleien, windes, voorns, paling en stekelbaars.

In 2020 werd in Ranst ook een nieuwe zuiveringsinstallatie geplaatst waardoor de vuilvracht van 3800 gezinnen gesaneerd werd. Daardoor daalde de hoge concentratie aan coliformen (bacteriën die zich voordoen als gevolg van een besmetting van het water met mest) in de Keerbeek. De Keerbeek was de enige beek zijbeek van de Schijn die nog sterk achterbleef qua biologische waterkwaliteit. Met deze sanering werd er weer een belangrijke stap gezet richting zwembaar water.

(https://www.youtube.com/watch?v=YIKRS-6-eqY)

Alvorens het water van de Schijn naar de stadsvijver te leiden, zal tijdelijk een beperkte bijkomende zuivering nodig zijn om de coliformen uit het rivierwater te verwijderen. Deze zuivering kan gebeuren bij het RWZI of op de vrije ruimte naast het pompstation. Hopelijk zal dit oppervlaktewater op termijn geen bijkomende zuivering meer behoeven.

Effluent

Mits een permanent aangehouden bijkomende zuivering zou ook het effluent van het RWZI in Deurne als voeding voor de stadsvijver kunnen dienen. Aquafin en de stad Antwerpen gaan er zelfs vanuit dat de lozing van effluent in het Lobroekdok, ook zonder bijkomende zuivering, op termijn geen bezwaar vormt voor het recreatief gebruik van het dok in het geplande Ringpark.

Hemelwater

Gezien het eerder beperkte volume van hemel- en grondwater aan de Antwerpse Ring is het logisch dat dit water vooral lokaal zal worden gebruikt. Zo denkt men er bijvoorbeeld aan om het geplande openluchtzwembad in het Lobroekdok te vullen met water dat afkomstig is van deze bronnen.

Het hemelwater dat afkomstig is van de straten en daken in de omgeving van het Stadspark kan daarentegen wel worden aangewend om de stadsvijver te vullen. In een studie van Arcadis uit 2019 stelt men evenwel dat dit water vervuild kan zijn met o.a. petroleumderivaten, polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s), zware metalen en zouten. Daar komt bij dat de rioleringsbuizen in sommige huizen aangesloten zijn op de hemelwaterafvoer en dit niet altijd even eenvoudig is om vast te stellen. Hemelwater zal dus steeds een voorzuivering moeten ondergaan alvorens het geloosd kan worden in de stadsvijver.

De geplande scheiding van hemel- en rioolwater in de omgeving van het Stadspark is een dure ingreep die slechts voor een beperkt en onregelmatig debiet naar de stadsvijver zal zorgen. Ze is evenwel noodzakelijk indien we het rioleringsstelsel in de binnenstad willen ontlasten.

Grondwater

Ook het grond- of bemalingswater vraagt om een bijkomende zuivering. Het Antwerpse grondwater bevat een hoge concentratie aan ijzer waardoor het in contact met zuurstof oxideert en roestkleurig wordt. Hoewel retourbemaling een belangrijke maatregel is om het grondwaterpeil in de Antwerpse binnenstad niet verder te laten dalen, is de kost van de zuivering hoog.

Een tijdelijke bemaling afkomstig van de Argenta-werf op de Belgiëlei zorgde ervoor dat het waterpeil van de stadsvijver in 2019 terug begon te stijgen. Alvorens het bemalingswater in de vijver te laten stromen, diende het eerst te worden gezuiverd. De afbeelding hieronder toont de zuiveringsinstallatie die tijdelijk naast het park werd opgesteld. Op de plaats waar het grondwater in de vijver stroomt, zie je ondanks de voorzuivering, de roestbruine afzetting van ijzeroxide op de steen.

Grondwaterzuiveringsinstallatie van de Argenta-werf op de hoek van de Van Eycklei en Quinten Matsijslei, december 2019 © GA

Dat de kosten die verbonden zijn aan een grondwaterzuivering aan de hoge kunnen zijn, lezen we in de prijsofferte van de firma die instond voor de zuivering van deze retourbemaling van de Argenta-werf.

Naast de hoge ijzerconcentratie bevat het Antwerpse grondwater ook een hoge concentratie aan mangaan. Deze wordt bij voorkeur verlaagd omdat 'een verhoogde concentratie mangaan gepaard gaat met bladverkleuring en neurologische toxiciteit in de fauna.' (Arcadis, 2019 p.37)

Verder bevat het grondwater ook 'een lage concentratie van biologisch beschikbaar koolstof wat mogelijks een beperkende factor is voor de biologische activiteit in de vijver.' (Arcadis, 2019, p.61)

Daarom is een bijkomende zuivering van het grondwater in de stadsvijver aangewezen:

(...) 'De optie die de minste impact heeft op het natuurlijke karakter van het park is het mengen van het (bemalings)water met een andere bron (...)

(...) Alternatief kan er ter hoogte van de uitstroom een zone van 100m2 met specifieke beplanting voorzien worden waardoor het water stroomt voordat het in de vijver terecht komt' (...). (Arcadis, 2019, p.62)

Aangezien hemelwater nooit voor een constante verdunning van het bemalingswater kan zorgen, betekent de keuze voor het vullen van de vijver met enkel grondwater, dus een verdere aantasting van Keilig's oorspronkelijke vijverconcept. De geplande retourbemaling die vanuit het Bell-gebouw naar de stadsvijver zal worden geleid (circa 350 m3/d) zou idealiter dus verdund moeten worden met een watertoevoer vanuit Antwerpen-Noord. Enkel zo kan immers worden vermeden dat er ter hoogte van het eiland een groot rietveld moet worden aangelegd om het grondwater bijkomend te zuiveren.

Antwerpen, januari 2020

(...) Deze prijzen zijn gebaseerd op een gelijkaardige installatie (ontijzeringsinstallatie van ca. 40 m³/u met continue werking d.w.z. dubbel zandfilter) als momenteel staat voor de werken aan het Stadspark in Antwerpen. Afhankelijk van de vergunning kan dit aangepast worden.

Mobilisatie / demobilisatie: 10.000 €
Aankoop filtergrind: 3.000 €
Huur en onderhoud installatie: 1.350 à 1.500 €/week
Reinigen buffers: 1.250 €/keer (vermoedelijk 1 x per jaar)
Afvoeren en verwerken ijzerslib: 1.250 € (vermoedelijk 1 x per jaar)
Elektriciteitsverbruik: 10.000 à 15.000 € per jaar

De kosten voor de bemaling en bemalingspompen (incl. energieverbruik) zijn hierin niet opgenomen. (...)

Zowel wat het beschikbare watervolume als de waterkwaliteit betreft, is de keuze voor het rivierwater van de Schijn als bijkomende voeding voor de stadsvijver (naast hemel -en bemalingswater) op termijn de meest duurzame optie. Ook de keuze voor het effluent van het RWZI kan voor een stabiele watertoevoer vanuit Antwerpen-Noord zorgen, op voorwaarde van een permanente bijkomende zuivering.

Door deze watertoevoer is de stadsvijver verzekerd van een voldoende groot debiet om de vijver terug te vullen tot op het historische waterpeil. Bovendien wordt daardoor de noodzakelijke aanplanting van een groot rietveld vermeden waardoor het orginele vijverconcept intact blijft.