STADSPARK
ANTWERPEN
Erfgoedbeheerplan
Met het oog op het opstellen van een beheersplan voor het Stadspark organiseert schepen Guy Lauwers in 2012 een inspraakmoment voor de bewoners. Vrijwel alle thema's komen aan bod en over ieder thema zijn de meningen verdeeld. Of het nu gaat over het hekwerk, de speeltuin, het groen, het skatepark, de verlichting, het toezicht, het onderhoud, het parkmeubilair, de bunkers, etc. Het enige waar er een grote consensus over bestaat is dat de parkvijver één van de belangrijkste karakteristieken is van het Stadspark.
Uitnodiging inspraakmoment Stadspark 2012 © Landschapsbeheersplan 2013.
Een eerste grootschalige enquête over het Stadspark in opdracht van de Stad Antwerpen dateert reeds van 2009. Ook hier vond het overgrote deel van de respondenten (93%) dat de parkvijver een zeer belangrijke meerwaarde heeft voor het Stadspark. Het resultaat van deze en andere bevragingen wordt in 2013 opgenomen in het Landschapsbeheersplan Stadspark Antwerpen.
In het beheersplan staan de visie, de ambitie en de geplande beheersinspanningen van de Stad Antwerpen ten aanzien van het Stadspark beschreven. Het studiegebied wordt ontleed in verschillende thematische lagen, waardoor alle facetten als unieke kenmerken in beeld worden gebracht. Historische en recente gegevens worden met elkaar vergeleken om de staat van het park in het juiste perspectief te kunnen plaatsen.
In 2018 volgt er een tweede aanvullende studie die meer focust op het aanwezige erfgoed in het park, het Erfgoedbeheerplan Stadspark Antwerpen. Hoewel de basis van dit erfgoedbeheerplan ligt in het eerder opgestelde landschapsbeheersplan, worden hierin ook nieuwe inzichten en ontwikkelingen omtrent het park verwerkt. Het erfgoedbeheerplan geldt als basis voor de uitvoering van herstel- en restauratiewerken.
Opvallend in deze studies is dat, hoewel het historische vijverconcept met het eiland en de grot als belangrijke kenmerken van de Engelse landschapsstijl worden beschouwd, er wordt vanuit gegaan dat een herstel naar dit oorspronkelijke ontwerp niet haalbaar is.
TRITEL i.s.m. Buiting Advies, Landschapsbeheersplan Stadspark Antwerpen, november 2013, p.91
(...) Herstel van het historische waterpeil (periode eind 19e eeuw) wordt niet haalbaar geacht. Desalniettemin wordt verwacht dat een verhoging van het waterpeil tot een hogere belevingswaarde van het park zal leiden. (...) Handhaven van een min of meer constant waterpeil heeft hoge prioriteit, ongeacht de hoogte van het gekozen peil. Tijdelijke fluctuaties worden voorkomen. Bij ingrepen die tot doel hebben het waterpeil aan te passen of maatregelen die dit als neveneffect hebben, moet zo groot mogelijke zekerheid zijn dat het nieuwe peil kan worden gehandhaafd. (...)
Ook de grot die door Keilig als ijkpunt voor het gewenste waterpeil van de vijver, langs de oever werd geplaatst, wordt niet als zodanig gedefinieerd. Nochtans laten het waterbassin in de grot en oude foto's waarbij het waterpeil van de vijver tot aan de grot reikt, weinig aan de verbeelding over.
Stadsvijver met grot als 'monding' van de Schijn, postkaart circa 1900 © GA
Buiting, Erfgoedbeheerplan Stadspark Antwerpen, februari 2018, p.56
(...) Een derde rotspartij bevindt zich aan de oever van de vijver in de hoek van de Quinten Matsijslei en de Van Eycklei. Deze rots omvat een kunstmatige grot. De grot kent een verdiepte bodem. Mogelijk is de grot behalve een follie ook een overwelving van de voormalige Herentalse vaart. Nader onderzoek moet hierin helderheid verschaffen (...) Evenmin is zeker of de ruimte onder de grot daadwerkelijk een relict is van de oude Herentalsevaart en wat de staat van deze overkluizing is. (...)
Hoewel deze studies inzicht geven in de doelstellingen van de ontwerper, de ontwikkelingen die zich hebben afgespeeld en de huidige staat van het park, zijn bovenstaande paragrafen helaas ook bepalend gebleken voor de gebrekkige ambities met betrekking tot het herstel van het oorspronkelijke vijverconcept. In de studies naar de waterhuishouding van de stadsvijver die later nog zouden volgen, wordt er dan ook amper ingegaan op deze kwestie.
Wel wordt er vanuit gegaan dat indien een herstel van het historische waterpeil op termijn mogelijk wordt, de realisatie hiervan moet worden nagestreefd.
Buiting, Erfgoedbeheerplan Stadspark Antwerpen, februari 2018, p. 62
Indien zich in de toekomst mogelijkheden voordoen die kunnen bijdragen aan het duurzaam verhogen van het waterpeil, worden deze mogelijkheden optimaal benut. (...)
Herstel van het eilandje is wenselijk, maar onder de huidige omstandigheden niet realistisch. Mochten zich in de toekomst kansen voordoen die tot voldoende peilverhoging leiden, wordt opnieuw bekeken of herstel van het eiland haalbaar is. (...)
In deze context is er ook sprake van een eventuele heringebruikname van de grot als onderdeel van het hydrologisch systeem van de stadsvijver.
Buiting, Erfgoedbeheerplan Stadspark Antwerpen, februari 2018, p. 69
(...) Indien herstel van het watersysteem in de toekomst aan de orde komt, wordt de overkluisde watergang onder de grot opnieuw deel gemaakt van het hydrologisch systeem.
Voor het overige kenmerken de beheersplannen zich vooral door een klassieke hedendaagse, eerder minimalistische visie op restauratie. Hierbij worden ook die elementen, die moeilijk met Keiligs oorspronkelijke romantische parkconcept te verzoenen zijn, behouden omwille van de historische gelaagdheid.
Deze visie was ook bepalend voor de nieuwe architecturale vormgeving van de verbruiksruimte in het park en zal bij de geplande herwaardering ook doorslaggevend zijn voor de keuze van bijvoorbeeld het nieuwe parkmeubilair.
TRITEL i.s.m. Buiting Advies, Landschapsbeheersplan Stadspark Antwerpen, november 2013, p.97
(...) In de lijn van de landschapsstijl wordt bebouwing beeldbepalend en verassend vormgegeven. Gebouwen moeten functioneel zijn voor faciliteiten die erin ondergebracht zijn, maar dragen daarnaast kenmerken van een follie. De architectuur van de bebouwing is eigentijds (onderdeel van een nieuwe tijdslaag) en mag gezien worden en opvallen. (...)
Erfgoedplan Stadspark Antwerpen, februari 2018, p. 69
(...) Er wordt gestreefd naar maximale eenheid in vorm, uitvoering en plaatsing van het meubilair, waarbij zo veel mogelijk wordt aangesloten op de straatmeubilaris van Antwerpen. (...)
De mate waarin deze visie al dan niet succesvol is voor de toekomstige beleving en uitstraling van het park, zal de komende jaren duidelijk worden.
De volledige studies vind je op www.antwerpen.be › info › stadspark-beheerplanstadspark en antwerpen-stadspark|plannen|onroerenderfgoed
