STADSPARK
ANTWERPEN
Spooraquaduct
De droge stadsvijver was de laatste jaren de aanleiding van heel wat ongenoegen bij veel parkbezoekers en buurtbewoners. In 2018 was het ook de aanleiding van een nieuw voorstel om water naar de stadsvijver te leiden. Via een spooraquaduct zouden de bronnen gelegen in Antwerpen-Noord (Schijn/effluent/hemelwater Antwerpse Ring), op eenvoudige wijze in verbinding gesteld kunnen worden met de stadsvijver.
Door water via een persleiding langs het hoger gelegen spoor naar de stadsvijver te leiden, kon er een afstand van circa 4,5 km (pompstation Schijn - Stadspark) worden overbrugd, zonder dat hiervoor de halve stad moest worden opgebroken. Op die manier zou de stadsvijver, voor het eerst in bijna 100 jaar, zijn historische waterpeil weer bereiken. Tegelijk zou de binnenstad zo verzekerd zijn van een vrijwel onbeperkte watertoevoer. Deze zou als voeding kunnen dienen van een tweede waternet voor diverse types van watergebruik.
Stadspark Antwerpen met droogstaande vijver, 2018 © Studio Praesepe
Het idee van een spooraquaduct werd opgepikt door het buurtcomité Stadspark en werd een thema bij de lokale verkiezingen van 2018. Het voorstel werd ook opgenomen in een lopende studie van Arcadis, waarin bekeken werd hoe de stadsvijver van water te voorzien. In deze studie werd dit scenario evenwel nooit ernstig onderzocht, waardoor we ons genoodzaakt zagen om zelf een voorstudie te laten uitvoeren. De resultaten hiervan waren overtuigend genoeg om bij de opmaak van het nieuwe Antwerpse bestuursakkoord in 2019, het concept van een spooraquaduct en de nood van een nieuw, gedegen onderzoek ernaar, als volgt op te nemen:
De Grote Verbinding, akkoord voor de bestuursperiode van 2019 - 2024, december 2018, p.18
78. We onderzoeken alle manieren om oppervlakte- en grondwater nuttig te gebruiken. Bijvoorbeeld de mogelijkheden om via leidingen het water van de Schijn langs het hoger gelegen spoor en het ondergrondse netwerk van premetro naar het centrum van de stad te leiden. Door een betere benutting van het water van de Schijn zorgen we voor extra watervoorziening voor parken, vijvers of fonteinen in de stad zonder kostbaar drinkwater te verspillen.
79. Via gebruik van oppervlakte- of grondwater brengen we opnieuw water in de vijver van het Stadspark. We doen dit op een manier waarop de omliggende straten en wijken hier voordeel uit kunnen halen.
In juni 2020 besliste het stadsbestuur om, in het kader van de aanleg van een tweede, laag kwalitaitief, waternet, het voorstel van een spooraquaduct opnieuw te laten onderzoeken. De opdracht hiervoor werd in februari 2021 toegewezen aan studiebureau Witteveen+Bos.
De spooraquaduct past uiteraard in een breder kader van maatregelen die op termijn tot een herstel van het grondwaterpeil in de Antwerpse binnenstad moeten leiden en de stad meer klimaatrobuust moeten maken. In de hierna volgende pagina's willen we aantonen hoe een watertoevoer met een capaciteit van circa 3000 m³/d (+3 miljoen liter per dag) zowel voor een lokale versterking van het grondwaterpeil in de kernstad kan zorgen, als een herstel mogelijk maakt van het historische vijverconcept van een beschermd monument. Want door het jarenlang wegpompen van grondwater aan de Ring en in de vele kelders en parkings in de ganse binnenstad, daalde het grondwaterpeil in die mate, dat de stadsvijver steeds vaker droog kwam te staan.
Droogtestudie: Stand van zaken, mei 2019 © Stad Antwerpen
Hoewel maatregelen als retourbemaling, een betere opvang van het hemelwater en de ontharding van het publiek domein, een gunstig effect hebben op het grondwaterpeil in de binnenstad, blijven ze tegelijk ontoereikend om de binnenstad op termijn van voldoende water te voorzien. Zo toont de dagbalans van de grondwaterstromen aan hoe de binnenstad, met uitzondering vanuit het noorden, niet meer wordt gevoed met grondwater van buitenaf. De grondwatervoeding wordt bijna volledig gedraineerd, waardoor het grondwaterpeil in de binnenstad erg gevoelig wordt voor lokale ingrepen.
Omdat de stad door het sluiten van de Antwerpse Ring in de toekomst wordt afgesneden van de grondwatertoevoer vanuit het noorden, is een bijkomende watertoevoer naar het stadscentrum onontbeerlijk geworden. Dankzij de spooraquaduct kan de gemiddelde grondwatervoeding in de binnenstad (3300 m³/d) op eenvoudige wijze worden verdubbeld.
In de hierna volgende pagina's gaan we meer in detail in op de verschillende aspecten van het voorstel. Zo bekijken we achtereenvolgens:
- de kwantiteit en kwaliteit van de bronnen in Antwerpen-Noord;
- de doorstroming, het waterpeil en de bodeminfiltratie van de vijver;
- de technische haalbaarheid: het tracé van de persleiding, de pompinstallatie en een kostenraming voor de uitvoering van de werken;
- het benuttingspotentiëel: voor vijvers, parken en fonteinen, en als voeding voor een tweede waternet in de binnenstad;
- de Wapper: na de stadsvijver de belangrijkste schakel in stadswaternet;
- de waterstudies: we vergelijken ons voorstel met de andere scenario's in de studie van Arcadis en tonen we aan hoe een spooraquaduct past binnen de visie van het Antwerpse Waterplan.
Wat het draagvlak betreft, verwijzen we graag naar de brieven van het buurtcomité Stadspark en de open brief van 2021 waar de brede expertise van de ondertekenaars, een ruime steun voor het voorstel aantoont.
© 2019 Studio Praesepe