Spooraquaduct

De droogstaande stadsvijver was de laatste jaren de aanleiding van heel wat ongenoegen bij veel parkbezoekers en buurtbewoners. In 2018 was het ook de aanleiding van een nieuw voorstel om de stadsvijver op duurzame wijze te voeden met water afkomstig uit Antwerpen-Noord.

De voorgestelde oplossing omvat drie potentiële waterbronnen: het rivierwater van de Schijn, het effluent van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) en het hemelwater van Antwerpse Ring. De watertoevoer zou op eenvoudige wijze gerealiseerd kunnen worden via een persleiding langs de verhoogde spoorweg, het zogeheten spooraquaduct. Zo kan er een afstand van circa 4,5 km worden overbrugd zonder dat daarvoor de halve stad moet worden opgebroken.
Het herstel van het historisch waterpeil van de stadsvijver zou daarmee voor het eerst in bijna een eeuw mogelijk worden. Tegelijk zou de binnenstad zo verzekerd zijn van een vrijwel onbeperkte watertoevoer, welke als voeding kan dienen voor een tweede, laag kwalitatief waternet, voor diverse types van watergebruik.

Screenshot%202019-12-23%2013.23_edited.j

Stadspark Antwerpen met droogstaande vijver, 2018 © GA

Het idee van een spooraquaduct werd opgepikt door het buurtcomité Stadspark en werd een thema bij de lokale Antwerpse verkiezingen van 2018. Het voorstel werd ook opgenomen in een lopende studie naar de hydrologie van de stadsvijver, maar werd hierin niet ernstig onderzocht.
Bijkomend lieten we daarom zelf een verkennend onderzoek uitvoeren waarvan de bevindingen overtuigend genoeg waren om bij de opmaak van een nieuw Antwerpse bestuursakkoord, het concept van een spooraquaduct, en de nood van een nieuw gedegen onderzoek ernaar, als volgt op te nemen:

De Grote Verbinding, akkoord voor de bestuursperiode van 2019 - 2024, december 2018, p.18

78. We onderzoeken alle manieren om oppervlakte- en grondwater nuttig te gebruiken. Bijvoorbeeld de mogelijkheden om via leidingen het water van de Schijn langs het hoger gelegen spoor en het ondergrondse netwerk van premetro naar het centrum van de stad te leiden. Door een betere benutting van het water van de Schijn zorgen we voor extra watervoorziening voor parken, vijvers of fonteinen in de stad zonder kostbaar drinkwater te verspillen.

79. Via gebruik van oppervlakte- of grondwater brengen we opnieuw water in de vijver van het Stadspark. We doen dit op een manier waarop de omliggende straten en wijken hier voordeel uit kunnen halen.

In juni 2020 besliste het stadsbestuur om, in het kader van de aanleg van een tweede, laag kwalitaitief waternet, het voorstel van een spooraquaduct opnieuw te laten onderzoeken. De opdracht hiervoor werd in februari 2021 toegewezen aan studiebureau Witteveen+Bos.

Het spooraquaduct past uiteraard in een breder kader van maatregelen die op termijn tot een herstel van het grondwaterpeil in de Antwerpse binnenstad moeten leiden en de stad meer klimaatrobuust moeten maken. In de hierna volgende pagina's willen we aantonen hoe een watertoevoer met een capaciteit van circa 3000 m³/d (+3 miljoen liter per dag) zowel voor een lokale versterking van het grondwaterpeil in de kernstad kan zorgen, als een herstel mogelijk maakt van het historische vijverconcept van een beschermd monument. Want door het jarenlang wegpompen van grondwater aan de Ring en in de vele kelders en parkings in de ganse binnenstad, daalde het grondwaterpeil in die mate, dat de stadsvijver steeds vaker droog kwam te staan.

Schermafdruk%202020-02-08%2015.08_edited

Droogtestudie: Stand van zaken, mei 2019 © Stad Antwerpen

Hoewel maatregelen als retourbemaling, een betere opvang van het hemelwater en de ontharding van het publiek domein, een gunstig effect hebben op het grondwaterpeil in de binnenstad, blijven deze ingrepen tegelijk ontoereikend om de binnenstad op termijn van voldoende water te voorzien.
Zo toont de dagbalans van de grondwaterstromen aan hoe de binnenstad, met uitzondering vanuit het noorden, niet meer wordt gevoed met grondwater van buitenaf. De grondwatervoeding wordt bijna volledig gedraineerd, waardoor het grondwaterpeil in de binnenstad erg gevoelig wordt voor lokale ingrepen. Omdat de stad door het sluiten van de Antwerpse Ring in de toekomst wordt afgesneden van de grondwatertoevoer vanuit het noorden, is een bijkomende watertoevoer naar het stadscentrum onontbeerlijk geworden.

Dankzij het spooraquaduct kan de gemiddelde grondwatervoeding in de binnenstad (3300 m³/d) op eenvoudige wijze worden verdubbeld.

In de hierna volgende pagina's gaan we meer in detail in op de verschillende aspecten van ons voorstel. Zo bekijken we achtereenvolgens:

- de kwantiteit en kwaliteit van de bronnen in Antwerpen-Noord;

- de doorstroming, het waterpeil en de bodeminfiltratie van de vijver;

- de technische haalbaarheid: het tracé van de persleiding, de pompinstallatie en een kostenraming voor de uitvoering van de werken;

- het benuttingspotentiëel, als voeding voor een tweede waternet voor vijvers, parken en fonteinen in de binnenstad;

- de Wapper: het plein dat na de stadsvijver mogelijk de belangrijkste schakel vormt in het tweede waternet;

- de waterstudies: we vergelijken het idee van een spooraquaduct met andere mogelijke scenario's om het Antwerpse grondwaterpeil te handhaven en tonen we aan hoe een spooraquaduct past binnen de bredere visie van het Antwerpse Waterplan.

Wat het draagvlak betreft, verwijzen we naar de brieven van het buurtcomité Stadspark en de open brief van 2021 waar de brede expertise van de ondertekenaars, een ruime steun voor het voorstel aantoont.