STADSPARK
ANTWERPEN
Stadsvijver en parken
Met een spooraquaduct kunnen we het water vanuit Antwerpen-Noord (Schijn/effluent), niet alleen op eenvoudige wijze naar de stadsvijver leiden. Ook andere parken langs het tracé kunnen via deze weg van (grijs)water worden voorzien. Park Spoor Oost en het nieuw geplande park op Zurenborg zijn zo verzekerd van een stabiele waterbron. Daardoor kunnen deze parken tijdens de hete zomermaanden worden gesproeid, zonder dat er kostbaar drinkwater wordt verspild. Ook voor de Antwerpse Zoo zou de aansluiting op dit tweede waternet een grote besparing op het drinkwaterverbruik kunnen betekenen.
Mogelijke aftakkingen watertoevoer Stadspark met aanduiding ruien en premetro voor mogelijke ontwikkeling grijswaternetwerk, 2018 © Studio Praesepe
Waternet ruien
Door de stadsvijver via een leiding in verbinding te stellen met een waterbassin in de ruien wordt de historische link tussen de vijver en de ruien hersteld. Het waterbassin hoeft niet veel groter te zijn dan een gewone hemelwaterput. Door de wet van de communicerende vaten blijft dit waterbassin steeds op hetzelfde waterpeil als de stadsvijver. Vanuit dit waterbassin kan de aanzet worden gegeven voor de ontwikkeling van een tweede waternet onder de ganse binnenstad. Door leidingen aan te brengen op de wanden van de ruien en de premetro heeft het stadscentrum zo meer water ter beschikking voor verschillende types van waterverbruik. Volgens recente inzichten kan dit tweede waternet verder worden verfijnd door gebruik te maken van het rioleringsnetwerk. (zie: Droogtestudie)
(www.apache.be/2019/07/30/stadsvijver-kan-antwerpen-redden-van-uitdroging/?sh=355e5b4fc2bc462d4ae48-1875097403)
Stadsvijver in verbinding met waterbassin in ruien als voeding tweede waternet, 2019 © Studio Praesepe
Zolang de stadsvijver dus verzekerd is van een voldoende groot debiet vanuit Antwerpen-Noord, kan de vijver zijn oude hydrologische functie, als schakel in het Antwerpse watersysteem, terug opnemen, zij het in een nieuwe vorm, als voeding van het tweede waternet. De doorstroming die daarvan het gevolg is, zorgt bovendien voor een betere waterkwaliteit van de vijver.
Door het waterbassin te voorzien van een regelbare overloop, krijgen we ook weer de volledige controle over het waterpeil van de stadsvijver. Zo kan het historische waterpeil (ca. 3,90m TAW) bereikt en gehandhaafd worden en kan er tegelijk tegemoet worden gekomen aan de wens van natuurverenigingen om de waterspiegel soms beperkt te verlagen. Een periodiek ondiepere waterkolom in bepaalde zones zou namelijk voor een sterke toename in de biodiversiteit zorgen, wat tegemoet komt aan een belangrijke hedendaagse behoefte.
Bij extreme neerslag kan het overtollig water uiteraard rechtstreeks naar de Schelde worden geleid.* Aangezien het om water van de stadsvijver gaat, hoeft het niet gezuiverd te worden alvorens het te lozen. Zo blijft de ontlasting van het rioleringsstelsel bij noodweer behouden. Het spreekt voor zich dat het overtollige hemelwater eerst andere waterbassins, fonteinen en wadi's in de binnenstad voedt, voordat het in de Schelde stroomt.
*(Het waterpeil van de Schelde schommelt tussen de 0 en 6,0 m TAW. Omdat het historische waterpeil van de stadsvijver op circa 3,90 m TAW ligt (zie: vijver), wil dit zeggen dat bij hevige regenval het water 50% van de tijd gravitair kan worden afgevoerd naar de Schelde. Indien er aan de Schelde ook een bassin wordt voorzien, kan bij hoogtij het overtollige water alsnog in de Schelde worden gepompt.)
Fonteinen
Als Antwerpen per inwoner evenveel fonteinen zou willen als Rome, dan zouden er maar liefst 280 fonteinen moeten bijkomen in onze stad. Misschien teveel van het goede, maar vooral onbetaalbaar, omdat de Antwerpse fonteinen vandaag worden gevoed met kostbaar drinkwater (ca.14.000 m³/j).
Onder iedere Antwerpse fontein bevindt zich een waterbassin waarvan de inhoud maandelijks wordt ververst om algenvorming te voorkomen. In de tussentijd moet het bassin ook regelmatig worden bijgevuld als gevolg van waterverlies door verdamping, lekkage, etc. Tijdens de zomermaanden worden de Antwerpse fonteinen dan ook geregeld dichtgedraaid om de verspilling van kostbaar drinkwater te voorkomen. Rome kent dit probleem niet omdat men daar het oppervlaktewater gebruikt om de fonteinen, vijvers en parken te voeden, alvorens het overtollige water naar zee te laten stromen. In Antwerpen pompen we al dit kostbare water, via het Albertkanaal en de dokken, weg naar de Schelde.
Brabofontein Jef Lambeaux, Grote Markt
Arendfontein Hugo Lissberg, Wapper
Plantentuin 'Den Botaniek', Leopoldstraat
Door het veranderende klimaat zal de hittestress in onze steden verder toenemen omdat steden hitte-eilanden zijn. Hittestress is niet alleen onaangenaam voor de meeste bewoners, het is ook erg ongezond, zeker voor kwetsbare groepen als ouderen en kinderen. Omdat een herstel van het historische waterpeil van de stadsvijver betekent dat het watervolume van de vijver quasi verdubbelt, (zie: technische fiche), zorgt dit tijdens hete zomerdagen ook voor extra verkoeling in het park. Willen we de leefbaarheid van onze stad dus vrijwaren, dan is het belangrijk dat we deze van extra water en groen voorzien. Omdat fonteinen, net als parken en vijvers, voor de nodige verkoeling van de stad zorgen, dienen we dus een fractie van de beschikbare watervolumes in Antwerpen-Noord te gebruiken om de bestaande fonteinen te voeden en nieuwe fonteinen aan te leggen. Veel andere steden gingen Antwerpen reeds voor in het recreatief gebruik van oppervlaktewater. Zo vindt men aan de oevers van de Rhône in Lyon verscheidene fonteinen die gevoed worden met rivierwater.
Omdat de Brabofontein en de fontein op de Wapper gelegen zijn aan de ruien, kunnen deze makkelijk worden aangesloten op het tweede, circulaire waternet. Daardoor zouden tijdens een hittegolf alvast twee Antwerpse fonteinen onafgebroken voor de nodige verkoeling kunnen zorgen. Ook de botanische tuin in de Leopoldstraat zou relatief makkelijk gevoed kunnen worden met water vanuit de ruien.
Fontein aan de oever van de Rhône in Lyon, foto 2018 © Studio Praesepe
De Lauch in het stadscentrum van Colmar, foto 2018 © Studio Praesepe
De recente plannen van het stadsbestuur voor de heraanleg van de Wapper inspireerden ons tot een voorstel om terug een wapper of putgalg op het Wapperplein te plaatsen en het plein zo in te richten dat er enerzijds een maximale buffercapaciteit wordt gecreëerd en anderzijds met een beperkt debiet toch voor de nodige verkoeling wordt gezorgd. (zie: wapper)
Toiletspoeling
Omdat 20% van ons drinkwater wordt gebruikt voor toiletspoeling, zou een bijkomende watertoevoer vanuit Antwerpen-Noord ook aangewend kunnen worden om deze vorm van drinkwaterverspilling tegen te gaan.
Wanneer de stadsvijver gevuld is en de vijverbodem en het talud verzadigd zijn, ontstaat er een overschot in het debiet. Zoals vermeld kan het overtollig water worden gebruikt als voeding voor een tweede waternet. Zelfs indien het volledige debiet van 3000 m³/d nodig zou zijn om de vijver gevuld te houden, wat gezien de recente bevindingen mbt tot de infiltratiegraad van de vijverbodem erg onwaarschijnlijk is, dan nog kan met dezelfde pomp makkelijk 2000 m³/d meer naar de stadsvijver worden gepompt. Deze overcapaciteit volstaat om in de toiletspoeling te voorzien van 29.000 gezinnen met een jaarverbruik van 25 m³ (= 20% van 125 m³/j drinkwaterverbruik), wat ongeveer overeenkomt met het jaarverbruik van een 150-tal Antwerp Towers.
Het spreekt voor zich dat bij de uitrol van een tweede waternet onder het stadscentrum, in de eerste plaats gezocht moet worden naar grote gebouwen waar aansluiting maximaal kan renderen. Hoe al deze toiletten op eenvoudige wijze kunnen worden aangesloten, blijft natuurlijk de vraag. Dit impliceert immers dat gebouwen al voorzien zouden zijn van een gescheiden watertoevoer voor toiletspoeling. Voorlopig verplicht de bouwcode promotoren niet om bij (ver)nieuwbouw deze gescheiden toevoer voor toiletspoeling te voorzien. Er is enkel sprake van een gescheiden afvoer riool- en hemelwater.
Gelet op de droogteproblematiek zou bij (ver)nieuwbouw de verplichting voor een apart circuit voor toiletspoeling, met het oog op de aansluiting op een stadswaternet, dringend overwogen moeten worden. Onze bekommernis hierover heeft er ondertussen al toe geleid dat een gescheiden watertoevoer als voorwaarde werd opgenomen bij de ontwikkeling van de Slachthuissite.
Tweede persleiding via Schijn-Scheldekoker en Slachthuissite (stippellijn) naar Park Spoor Noord en via (deels) open waterweg (blauw) naar Asiadok, 2020 © Studio Praesepe
Park Spoor Noord
Tenslotte blijkt ook het oude plan van een Schijn-Scheldeverbinding die door Park Spoor Noord loopt weer haalbaar te worden, zei het in een gewijzigde vorm.
Een gravitaire afvoer van de Schijn doorheen het park werd steeds als onuitvoerbaar beschouwd omdat het waterpeil te laag onder het maaiveld kwam te liggen. Dit gaf problemen op het vlak van veiligheid en belevingswaarde.
Een tweede persleiding vanuit pompstation Schijn zou daarentegen voor een bijkomende 'monding' van de Schijn in een park kunnen zorgen. De leiding zou via de tunnelkoker onder de R1, de Slachthuislaan en de Slachthuissite, met een doorpersing onder het spoorwegtracé, in Park Spoor Noord kunnen toekomen. Deze noordelijke vertakking van het spooraquaduct zou vanaf het hoogste punt in het park voor een meanderende, gravitaire afvoer doorheen het park kunnen zorgen om tenslotte uit te monden in het Asiadok.
Of deze waterloop in een natuurlijke bedding (de wadi's in het park lenen zich hiertoe), dan wel op een verharde ondergrond zoals in Colmar (zie afbeelding boven) dient te liggen, vraagt om nader onderzoek. Op het traject is er alleszins voldoende ruimte om een grote waterpartij te voorzien. De evolutie van de waterkwaliteit van de Schijn bepaalt uiteraard of deze waterpartij op termijn ook geschikt is voor recreatief gebruik.
Ook de oude watertorens aan de Schijnpoort, die thans niet worden benut, zouden dankzij deze noordelijke vertakking weer in gebruik genomen kunnen worden als tankplaats voor de veegwagens van de stad. (= 18.250m³/j)
Erfgoed watertorens Schijnpoort, foto Wikipedia
Schijn-Scheldeverbinding Park Spoor Noord, via wadi's meanderend tot in het Asiadok, 2020 © Studio Praesepe
Schijn-Scheldeverbinding ter hoogte van Bar Noord zomerbar, impressie waterpartij 2020 © Studio Praesepe